1. Grzech i nawrócenie
Człowiek obdarzony przez Stwórcę szczególnym podobieństwem do Boga (por. Rdz 1,26-27), posiada zdolność nie tylko kierowania się zasadami rozumowymi
i zdolnością wyboru, ale także może wchodzić w osobowe relacje ze swoim Stwórcą. Owa zażyłość stawia go najwyżej pośród wszystkich bytów materialnych
i wskazuje na szczególną miłość, jaką Bóg darzy swoje stworzenie.
Człowiek przez swoje nieposłuszeństwo zerwał istniejące miedzy nim a Bogiem przymierze, przez co jego zraniona natura stała się podatna na grzech. Grzeszność zatem już na początku dziejów ludzkości została trwale wpisana w ludzka kondycję i walka z nią należy do jednych z wielu powinności człowieka.
1.1. Definicja, natura i skutki grzechu
Istnieje wiele definicji grzechu, lecz wszystkie one zawierają wspólne elementy, które można sprowadzić do jednej definicji. Grzech zatem jest wykroczeniem przeciw rozumowi, prawdzie i prawemu sumieniu. Sprzeciwia się miłości względem Boga i człowieka wskutek niewłaściwego przywiązania do dóbr. Każdy grzech rani naturę człowieka i narusza relacje panujące między ludźmi (por. KKK 1849. Por. także ReP, 15).
Grzech w istotny sposób narusza lub całkowicie niszczy relacje człowieka z Bogiem, drugim człowiekiem i wspólnotą. W relacjach ze Stwórcą, przez grzech człowiek świadomie i dobrowolnie rezygnuje z życia w miłości z Bogiem. Tym samym odrzuca zbawczy plan względem swego życia i próbuje wziąć historię swego życia we własne ręce. W tym kontekście można mówić o grzechu śmiertelnym, gdyż odrzucenie wartości wiecznych i nieprzemijających zadaje śmierć człowiekowi.
Człowiek żyjący w grzechu nie potrzebuje już Chrystusa, Kościoła, sakramentów, a praktyki religijne trącą swój osobowy charakter i nie stanowią już spotkania z Bogiem. Nabierają charakteru pewnego obrzędu, wpisanego w tradycję rodziny, narodu czy kultury. Grzech odcina go także od Ducha Świętego, bez którego działania, jego duchowe życie ulega powolnej destrukcji.
Kierując się wolnością człowiek może powiedzieć Bogu „nie”. Wybór ten pociąga jednak za sobą odejście od prawdy, miłości, a zaufanie Złemu, który zamyka człowieka na Boga i innych. W efekcie osoba ludzka podążając za głosem Szatana zmierza ku przepaści – śmierci.
Każdy grzech z wielką siłą uderza w godność osoby ludzkiej. Jego destrukcyjne działanie uderza w relacje człowieka z Bogiem, niszcząc w osobie ludzkiej wyryte w niej obraz i podobieństwo do Stwórcy. Naruszenie duchowej mocy człowieka sprawia, że traci on ochotę do zmagania się ze swoimi słabościami
i coraz bardziej pogrąża się, oddalając się od wyrytego w nim obrazu Boga.
Człowiek jest istotą społeczna i żyje w wielu różnych społecznościach, począwszy od najmniejszej, jaką jest rodzina, a na wspólnocie Kościelnej i ogólnoludzkiej skończywszy. Organizm społeczności funkcjonuje prawidłowo, gdy wszystkie jego członki są zdrowe i właściwie funkcjonują. Tymczasem każdy grzech jednostki powoduje osłabienie tego organizmu. Kościół bowiem czy świat przez popełnione zło staje się odrobinę gorszy, jego kondycja duchowa ulega pogorszeniu, osłabiony w wierze staje się mało wiarygodny, zaś wspólnota nie może już w pełni polegać na zranionej przez grzech jednostce.
Każdy grzech rodzi także odwet i chęć zemsty. Dochodzi zatem do spirali zła, która sama się nakręca w społeczeństwie, powodując falę egoizmu, złości
i nienawiści. Niejednokrotnie w tym procederze uczestniczą instytucje państwowe i normy prawne, które przez swoją działalność przyczyniają się czy wręcz zmuszają człowieka do łamania zasad moralnych.
Panoszącego się na świecie zła doświadczamy niemal na każdym kroku, stajemy się jego mimowolnymi widzami w mediach i serwowanych nam filmach. Musimy mieć jednak świadomość jego potęgi i skutków, jakie za sobą pociąga. Za każdą nieprawością stoi człowiek i jego grzeszny wybór, który pogarsza kondycję świata, oddala ludzkość od Boga i nakręca spiralę agresji.
1.2. Rodzaj grzechów
Współczesna teologia moralna dzieli grzech na śmiertelny i powszedni (por. ReP,17). Człowiek dopuszcza się grzechu śmiertelnego, gdy świadomie
i dobrowolnie przekracza prawo Boże w ważnej kwestii. Niektóre wykroczenia ze względu na swa naturę zawsze są grzechami śmiertelnymi. Natomiast gdy jeden z tych warunków jest nie zachowany: niepełna świadomość, dobrowolność lub lekka materia grzechu, mamy do czynienie z grzechem powszednim, który nie zrywa wprawdzie więzi z Bogiem i Kościołem, lecz często powtarzany poważnie narusza kondycję moralną człowieka i staje się w pewnym sensie otwartą furtką dla grzechu śmiertelnego.
Grzech śmiertelny zawsze domaga się spowiedzi sakramentalnej. Natomiast grzechy powszednie są gładzone przez:
- żal za grzechy (nawet niedoskonały);
- spowiedź powszechna;
- komunię świętą;
- dobre uczynki;
- praktyki pokutne.
Grzech jest największym dramatem człowieka, gdyż zabiera mu życie z Bogiem i rani Mistyczne Ciało Chrystusa – Kościół. Stąd istnieje nieustanna potrzeba podejmowania wysiłków, zmierzających do nawrócenia, które najczęściej trwa aż do końca życia.
1.3. Sakrament pokuty i pojednania
Punktem wyjścia na drodze nawrócenia jest sakrament pokuty i pojednania, w którym dokonuje się powrót człowieka do Boga i na łono Kościoła. Skutki przystąpienia do tego sakramentu są następujące:
- zgładzenie wszystkich grzechów i odpuszczenie związanej z nimi kary wiecznej;
- przywrócenie wszystkich zasług nadprzyrodzonych, które gromadzimy, spełniając dobre uczynki;
- człowiek odzyskuje wolność, utraconą na skutek grzechu;
- grzesznik odzyskuje utraconą miłość, która na nowo otwiera go na Boga i innych ludzi;
- penitent odzyskuje wewnętrzny pokój, który usuwa wszelkie napięcia spowodowane grzechem.
1.4. Nawrócenie człowieka
Przemiana życia zwana powszechnie nawróceniem, jest dwufazowym procesem, który zaczyna się od pokuty i pojednania z Bogiem i z Kościołem. Podjęcie tego pierwszego kroku pozwala dopiero człowiekowi przejść do drugiego etapu, którym jest zwrócenie się do Boga za pośrednictwem Ducha Świętego.
Proces nawrócenia w ścisłym sensie jest niewidoczny dla ludzkich oczu, gdyż dokonuje się on we wnętrzu człowieka. Tam bowiem następuje przejście od grzechu, który zostaje przez człowieka odrzucony i skierowanie się ku Bogu – pójście za Chrystusem jako jedynym Panem i Zbawicielem człowieka (por. Dz 4,12). Koniecznymi elementami w tym procesie jest otwarcie się na łaskę Bożą, która stanowi siłę popychającą człowieka do powrotu oraz słowo Boże, przez które Bóg wychowuje człowieka. Jednak „pracę” zmiany swego dotychczasowego życia człowiek musi wykonać sam. Otwarty na Boże działanie, wsłuchując się w Boże słowo, odpowiada Bogu „tak”, przemieniając swoje życie według odczytanych wskazań.
Nawrócenie jest znakiem zbawienia i świętości. Podejmując zatem wysiłek przemiany życia, dajemy wyraz naszego zaangażowania w zbawcze dzieło Chrystusa i wolę Boga, by żadna owca nie zginęła z Jego owczarni (por. J 10,16).
Grzech i nawrócenie stanowią dwie przeciwstawne postawy człowieka, które w realnym życiu wzajemnie się przeplatają. Jednakże stała wola podejmowania pokuty i powrotu do Boga zawsze powoduje coraz pełniejsze odwracanie się człowieka od zła i ukierunkowuje go na dobro – na Chrystusa.