21. rocznica śmierci o. Czesława Cezara Barana OFMConv (1915-1997)
Ojciec dr Czesław Cezar Baran – to jeden z tych braci w stosunkowo niedługiej historii Prowincji Warszawskiej, o których należy pamiętać i których życie pełne pasji winno być dla nas inspiracją do coraz gorliwszego życia: zakonnik, duszpasterz, gwardian, archiwista, bibliotekarz, dokumentalista dziejów zakonu, historyk Kościoła, dyrektor Biblioteki ATK, działacz społeczny, patriotyczny i charytatywny. Zwłaszcza klasztor warszawski, w którym spędził większość ze swego pracowitego życia, winien mu jest wdzięczną pamięć, on bowiem z wielkim zaangażowaniem zajmował się odbudową i wyposażeniem zniszczonego wojną kościoła i konwentu, zorganizował regularne duszpasterstwo, posługę charytatywną, a także uratował i pozyskał dla tego miejsca wielu cennych zabytków.
Urodził się 8 X 1915 r. w Brzozowie k. Sokołowa Podlaskiego w rodzinie Władysława Barana i Marianny z d. Rogalów. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Przezdziatce i Czerwonce Grochowskiej. Następnie od 1930 r. kontynuował naukę w Małym Seminarium Misyjnym Ojców Franciszkanów w Niepokalanowie i w tamtejszym zakonnym Humanistycznym Gimnazjum Ogólnokształcącym. Świadectwo dojrzałości uzyskał w Liceum i Gimnazjum św. Stanisława w Warszawie. W 1934 r. zgłosił się do zakonu i został przyjęty w Niepokalanowie przez św. Maksymiliana Marię Kolbego. Tam też przeżywał roczny nowicjat pod kierunkiem o. Jerzego Wierdaka. Studia filozoficzne odbył w zakonnym Seminarium Duchownym we Lwowie (1936-1937), a teologiczne w Krakowie (1937-1941). Śluby uroczyste złożył w Niepokalanowie 14 I 1940 r. na ręce o. prowincjała Anzelma Kubita. Święceń kapłańskich udzielił mu w Krakowie dnia 7 VII 1940 r. bp Stanisław Rospond. Od X 1942 r. do VII 1944 r. uczęszczał na zorganizowane w konspiracji wykłady i ćwiczenia sekcji historii Kościoła na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie od V 1945 r. kontynuował studia historyczne na Wydziałach Teologii Katolickiej i Humanistycznym UW. Tytuł magistra teologii uzyskał 30 III 1949 r. na podstawie pracy napisanej pod kierunkiem ks. prof. Józefa Umińskiego „Kościół i klasztor OO. Franciszkanów w Warszawie”, a 25 I 1952 r. otrzymał stopień naukowy doktora teologii w oparciu o dysertację „Kwestie narodowościowe u franciszkanów śląskich w XIII wieku”, której promotorem był ks. prof. dr Zdzisław Obertyński. Dnia 18 XII 1973 r. dożył w Warszawie egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Bibliotekarzy Dyplomowanych przy Ministrze Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Znał języki obce: łaciński, angielski, niemiecki, hebrajski, hiszpański, rosyjski i włoski.
Podczas Powstania Warszawskiego pomagał ludności stolicy, zajmując się działalnością duszpasterską i charytatywną. Był kapelanem Armii Krajowej. Po upadku Powstania przebywał w obozie w Pruszkowie.
Od 1 V 1945 do I 1954 był gwardianem w klasztorze w Warszawie, w latach 1956-1962 kustoszem Kustodii warszawskiej, wizytującym franciszkańskie klasztory, a od 1962-1965 ponownie gwardianem warszawskim.
Od VII 1945 do VI 1949 koordynował
akcję pomocy dzieciom, młodzieży i dorosłym mieszkańcom Starówki. Zorganizował wówczas kuchnię ludową, która wydawała dziennie 150 bezpłatnych obiadów, świetlicę dla 250 dzieci szkolnych z całodziennym wyżywieniem i przedszkole dla 75 dzieci z całkowitym utrzymaniem. Prowadził również świetlicę młodzieżową Polskiego Czerwonego Krzyża dla 60 osób.
Działalność dydaktyczną rozpoczął nauczaniem religii w roku 1941 w szkole powszechnej w Chmielowie. W okresie okupacji hitlerowskiej podjął pracę w tajnym nauczaniu. W latach 1942-44 prowadził lekcje z łaciny i zagadnień życia społecznego w tajnym zakonnym Liceum Humanistycznym w Niepokalanowie. W roku szkolnym 1944/1945 pełnił funkcję kierownika tajnych kompletów gimnazjalnych w Kostowcu k. Nadarzyna. Była to filia gimnazjum w Milanówku, gdzie uczył języka polskiego i historii we wszystkich czterech klasach. Opiekował się też dziećmi żydowskimi. W latach 1955-1959 wykładał historię Kościoła, prowadząc również seminaria z dziejów zakonu franciszkańskiego dla kleryków franciszkańskich mieszkających w stołecznym klasztorze i uzupełniających wiedzę teologiczną w warszawskim Seminarium Metropolitalnym. Od 1957 do 1958 r. nauczał religii w Liceum Pedagogicznym Nr 3 w Warszawie, a w latach 1959-1962 wykładał historię sztuki kościelnej i kulturę franciszkańską w Studium Filozoficznym OO. Franciszkanów w Łodzi-Łagiewnikach. Prowadził też zajęcia dydaktyczne z przysposobienia bibliotecznego dla studentów ATK w Warszawie.
Wielkim polem pracy o. Cezar były biblioteki i archiwa kościelne. W latach 1945-1965
organizował od podstaw i prowadził doszczętnie spaloną w Powstaniu bibliotekę klasztoru warszawskiego. Opracowywał zbiory, dokonując zakupów nawet na straganach ulicznych, katalogował i udostępniał książki. Od II 1954 r. do k. 1970 r. pełnił obowiązki kierownika Archiwum OO. Franciszkanów w Warszawie. Od 1 I 1971 r. do 31 I 1981 r. pracował w Bibliotece Głównej ATK w Warszawie, w której od 1 V 1975 r. do chwili przejścia na emeryturę pełnił funkcję dyrektora, nadzorując całokształt prac bibliotekarskich. Podczas swych licznych podróży służbowych po Polsce i zagranicy usilnie zabiegał o powiększenie powierzonych mu księgozbiorów. Był ofiarodawcą książek dla Biblioteki ATK, Instytutu Franciszkańskiego, studentów, pracowników i wielu innych osób. Swoim współpracownikom i studentom starał się wpoić zamiłowanie do książek, czasopism, zbiorów specjalnych i archiwaliów.
Od 1952 r. pracował jako notariusz i sędzia przy procesach beatyfikacyjnych, informacyjnych i apostolskich. Notariuszem był w procesach beatyfikacyjnych bł. m. Marceliny Darowskiej (1952-1964) i m. Józefy Karskiej (1962-1967), a sędzią w procesach informacyjnych bpa Zygmunta Łozińskiego (1957-1963) i o. Bernarda Łubieńskiego (1962-1978) oraz w procesie apostolskim bł. abpa Jerzego Matulewicza (1970-1980).
Posiadając odpowiednie predyspozycje, wiedzę teoretyczną i doświadczenie praktyczne archiwisty, bibliotekarza, dokumentalisty i historyka zgromadził znaczną ilość cennych materiałów o franciszkanach m.in. z Archiwum Generalnego OO. Franciszkanów w Rzymie, Archiwum Watykańskiego, Archiwum Państwowego w Wiedniu i Biblioteki Watykańskiej, które zdeponował w postaci rękopisów i ok. 150 tys. klatek mikrofilmów w Archiwum Prowincji w Warszawie. W dowód uznania za ten trud i pożyteczne dzieło otrzymał w 1962 roku od władz zakonnych zaszczytny tytuł „Magistra Zakonu”.
W pracy naukowej, jakkolwiek niewiele publikował drukiem, to jednak pozostawił po sobie w maszynopisach ok. 620 opracowań (oprawnych, po 6-8 egz.). Zgromadził również ok. 120 teczek wartościowych archiwaliów oraz mikrofilmy do biografii i dziejów franciszkanów w Polsce. Materiały te przekazał do Instytutu Franciszkańskiego przy WSD OO. Franciszkanów w Łodzi-Łagiewnikach. „Baraniana” liczą w sumie kilka tysięcy pozycji i zajmują ok. 35 półek na regałach bibliotecznych w oddzielnym pomieszczeniu w/w Instytutu. Problematyka badawcza, którą podejmował obejmowała m. in.: historię Kościoła, zakon franciszkański (gałąź konwentualną i franciszkanów śląskich), biogramy poszczególnych zakonników, dzieje kościołów i klasztorów franciszkańskich, sanktuariów maryjnych i antoniańskich, bibliotekarstwo, misje, duszpasterstwo, liturgię katolicką, koronację obrazów, sztukę sakralną, szkolnictwo zakonne, hagiografię i biografistykę.
Chętnie udzielał się przy słuchaniu spowiedzi, m.in. wśród kleryków Seminarium Metropolitalnego św. Jana w Warszawie (1947-1954), jako spowiednik kwartalny w 9 domach żeńskich zgromadzeń zakonnych, gdzie głosił również konferencje ascetyczne.
Był też znany w Stolicy z udzielania chrztów, ślubów i pogrzebów m. in. licznym działaczom partyjnym, którzy w/w Sakramenty przyjmowali w tajemnicy przed własnym środowiskiem.
Był członkiem: Associazione Archivistica Ecclesiastica presso 1’Archivio Secreto Vaticano, Towarzystwa Miłośników Historii, Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich i Związku Nauczycielstwa Polskiego. Uczestniczył w międzynarodowych kongresach archiwistów (Bari 1966, Padwa 1967 Rzym 1973) i historyków (Moskwa 1970, San Francisco 1975) oraz licznych krajowych konferencjach i zjazdach archiwistów, bibliotekarzy i historyków. Posiadał odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi (1974), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1979), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1980), Warszawski Krzyż Powstańczy (1988).
Zmarł 21 I 1997 r. po długiej i ciężkiej chorobie w 82 roku życia, 62 pobytu w zakonie i 57 latach kapłaństwa. Uroczystości pogrzebowe zgromadziły w dniu 24 I 1997 r. ogromne rzesze ludzi, którzy wypełnili świątynię franciszkańską na Nowym Mieście w Warszawie. Żałobnej koncelebrze przewodniczył bp Władysław Miziołek w asyście ok. stu księży diecezjalnym i zakonnych. Homilię wygłosił bp Bohdan Bejze. Przybyli przedstawiciele władz duchownych i uczelni katolickich, rodzina, przyjaciele, koledzy, liczne siostry zakonne, znajomi, współpracownicy. Został pochowany w grobowcu zakonnym na Cmentarzu Powązkowskim.
W pamięci otoczenia zapisał się jako człowiek o łagodnym temperamencie, nieco roztargniony i uprzejmy aż do przesady. W osobistych kontaktach promieniował franciszkańską skromnością, pokorą, dobrodusznością i prostotą, która zjednywała mu wielu przyjaciół.
red. o. Marek Sykuła OFMConv